ISTOČNOAZIJSKI HOROR FILM

ISTORIJA ISTOČNOAZIJSKOG HORORA

Istočni deo azijskog kontinenta obuhvata ogroman region bogat kulturom i istorijom. Iz tog bogatstva se rađa i bogata i raznovrsna kinematografija, ali hororu je trebalo malo više vremena da se uobliči u jasnu formu kakvu ima danas, tako da je on ovde žanr star svega dvadesetak godina, ako ne računamo pojedinačne primere iz istorije japanskog i kineskog filma (koji nisu dovoljni da bi se tretirali kao žanr). Istočno azijski horor film nastaje relativno izolovan od evropskog i američkog horora, tako da ne podleže konvencijama ovog žanra, već se može reći da čini i žanr za sebe.

Oni demon iz japanskog folklora.

Specifični uticaji koji oblikuju kinematografiju u ovom regionu su prvenstveno religija, filozofija i mitologija, ali i turbulentni istorijski događaji koji su zahvatili ovaj deo kontinenta u drugoj polovini XX veka. Najveći deo inspiracije horor stvaraocima dolazi iz folklora koji nastaje na idejama konfučijanske, budističke, taoističke i šinto religije i filozofije. Mitologija koja se oblikuje na ovim temeljima prepuna je priča o dobrim i zlim duhovima, demonima i drugim magičnim bićima. Ove priče su prvo došle do književnosti, a kasnije su našle svoje mesto i na filmu.

JAPANSKI HOROR FILM

Japanski horor film u svojoj današnjoj formi nastao je sa filmom “Krug” (Ringu, 1998.) reditelja Hidea Nakate 1998. godine, koji ne samo da je zaslužan za formiranje žanra u Japanu, već i u susednim zemljama. Uprkos tome, priče strave i užasa u Japanu imaju dugu tradiciju, pa tako su priče o zlim duhovima bile uobičajna tema predstava tradicionalnog japanskog kabuki i noh pozorišta, inspirisane narodnim pričama. Neke od ovih priča su do zapadne publike stigle u zbirci Kwaidan pisca Lafkadija Herna koji je 1890. godine stigao u Japan gde je opčinjen orijentalnom kulturom počeo da piše priče bazirane na drevnim japanskim i kineskim tekstovima. Ove priče su 1964. godine našle i svoj put do filma “Priče o duhovima” (Kwaidan, 1964.) u režiji Masaki Kobajašija.

Maska ženskog demona iz noh pozorišta.

Druga polovina XX veka će ostaviti neizbrisiv trag na japansku istoriji, pa tako ni film nije izostavljen. Razaranje Hirošime i Nagasakija 1945. fizička i psihička trauma koja ga prati, dovodi do oživljavanja horor žanra pedesetih godina prošlog veka. Mnogi istoričari i teoretičari filma pretpostavljaju da je baš ovo uzrok zašto je tema osvete tako često prisutna u japanskom hororu: gubitak rata i zabrana rešavanja diplomatskih sporova objavom rata stvorili su neki vid nacionalne frustracije, koja se u umetnosti ovaplotila kroz lik osvetoljubivih duhova, demona i ljudskih sociopata.

"Priče o duhovima"

Skorija istorija Japana (ali i drugih istočno azijskih zemalja) beleži nezapamćen tehnološki razvoj koji sa sobom povlači naglu urbanizaciju kulturnih centara. Pojedinac koji vodi poreklo iz strogog tradicionalističkog društva se nalazi suočen sa jednim novim užurbanim tempom života koji nameće korporativni kapitalizam, a koji rezultuje ogromnim količinama stresa. Taj novi način života svakog pojedinca može gurnuti preko tačke pucanja, i otkriti njegovu mračnu stranu, što otvara prostor za nove teme koje se istražuju kroz horor film, pre svega samoubistva, uticaj tehnologije i polne razlike.

KOREJSKI HOROR FILM

Istorija korejskog filma je takođe obeležena ratovima koje je ova zemlja vodila u prvoj polovini XX veka. Uprkos ratu, japanskoj okupaciji i striktnoj cenzuri, Koreja je uspela da proizvede veliki broj filmova do povlačenja Japana 1945. godine, nakon čega dolazi preporod i zlatni period korejskog filma. 

"Priča o dve sestre"

Slično ranim japanskim horor filmovima, korejski horor uglavnom čine priče o duhovima, inspirisane folklorom i mitologijom. Japanski uticaji na horor film traju sve do pred kraj XX veka, kada se konačno formira autentičan izraz sa filmovima poput “Šaputajući hodnici” (Yeogo goedam, 1998.) i “Priča o dve sestre” (Janghwa, Hongryeon, 2003.).

HOROR FILM KINE I HONG KONGA

Kineski horor film se odupirao neposrednom horor uticaju Japana, prvenstveno zbog antagonizma koji ove dve zemlje imaju od prvog kinesko-japanskog rata (1894. - 1985. godine). Sa druge strane Hong Kong je bio u periodu od 1842-1997 u vlasti Velike Britanije, što je omogućilo upliv zapadnih uticaja u kinesku kinematografiju. Velika Britanija je transformisala nacionalni identitet Hong Konga, pa je i nakon odlaska Britanaca 1997. godine, kada je Hong Kong postao specijalni administrativni region, koji je zadžao kapitalističku ekonomiju, ostao kulturno i nacionalno izmešten i odvojen od ostatka Kine. Ova kriza nacionalnog identiteta, nalik na onu koja se dešava u Japanu, se u velikoj meri reflektuje kroz horor film.

"Gospodin Vampir"

Horor kao žanr nije u pravom smislu prihvaćen u Kini, prvenstveno zbog religioznih i natprirodnih tema koje su bile neprihvatljive narodu Mao Cetungovog komunističkog režima i bile su posmatrane kao pokušaj neprijatelja komunizma da koristeći tradicionalne kulutrne vrednosti prokrijumčare ideje zapadnjačkog kapitalizma. Horor nije imao mnogo više sreće ni u Hong Kongu, gde nikada nije zadobio popularnost u svom čistom obliku, što je rezultovalo žanrovskom hibridizacijom sa drugim, popularnijim žanrovima poput kung fu žanra ili komedije, što je proizvelo naslove poput Riki Lauovog "Gospodina Vampira" (Geung si sin sang, 1985.).

"Oko"

Preporod horor žanra u Kini dolazi krajem XX veka, kada ohrabreni uspehom novog japanskog horora, Kineski kinematografi odlučuju da se okušaju u ovim vodama. Uspeh filma “Oko” (Gin gwai, 2002.) braće Pang je otvorio vrata i drugim rediteljima.

TAJLANDSKI HOROR FILM

Horor film na Tajjandu ima dugu istoriju, iako slabo dokumentovanu, ali do skoro nije doživeo popularnost koje su imali horor filmovi njegovih suseda Kine i Japana. Problem je bio u tome što za razliku od svojih suseda, Tajland nema toliku ulogu na globalnom tržištu, u kombinaciji sa jezičkom barijerom, tajlandski filmovi su bili ograničeni isključivo na tajlandsko tržište. Tek sa izvozom u Kinu, gde su sinhronizovani na mandarinski počinju da zadobijaju širu popularnost.

"Okidač"

Tajland ima status misteriozne i egzotične zemlje čak i u očima svojih suseda, što može da zahvali kulturi prepunoj magijskih verovanja i praznoverica. Ovo daje specifičnu atmosferu tajlandskom hororu, različitu od horora drugih istočnoazijskih zemalja, specifične teme proizašle iz folklora poput tajlandskih vračeva i njihove crne magije čine ove horore privlačnim ljubiteljima horora iz drugih delova Azije, ali i šire. Naravno, Tajland se uključio u novi talas azijskog horora sa svojim susedima i na velika vrata ušao filmom “Okidač” (Shutter, 2004.) reditelja Banđonga Pisantanakuna i Parkpuma Vongpuma.

ESTETIKA ISTOČNOAZIJSKOG HOROR FILMA

Kao što je rečeno na početku, istočnoazijski horor film ima vlastiti set konvencija, koji ne liči na konvencije zapadnog horor filma. Ovde ćemo pomenuti neke od motiva uobičajenih za istočnoazijski horor.

MOTIV ŽENSKOG DUHA

Među podžanrovima istočnoazijskog horora jedan od najzapaženijih je sigurno onaj u kome se pojavljuju duhovi žene. Film „Krug“ (Ringu, 1998.) je među prvima ovog tipa, a usledili su potom i mnogi drugi, kao na primer, Kletva (Ju-On, 2002.) koji je dobio sijaset nastavaka uključujući poslednji 2015. kao i američke rimejke istih, „Propušten poziv“ (One missed call, 2003.) koji je takođe dobio svoje nastavke i svoj američki rimejk, "Okidač" (Shutter, 2004.) i mnogi drugi.

"Propušten poziv"

Motiv žene heroja vrlo je često zastupljen u japanskim mangama i animeima, što ukazije na njihovu kulturološku fasniranošću ženskim polom i njihovom misterioznošću. Sa druge strane žena blede kože i crne dugačke raspuštene kose koja se pojavljuje kao monster osvetnik za nepravdu koja joj je nanešena, ukazije na strah od iste te misterioznosti. U feudalnom Japanu žena je morala da ima urednu i podšišanu kosu inače bi se smatrala ludom i zaposednutom, a ovakvo verovanje je očigledno poslužilo za izgradnju horor poetike.

Ženski duh, predstavljen u
tradicionalnom japanskom slikarstvu.

Za razliku od zapadnog monster horora, istočnoazijski monstrumi osim toga što su u najvećem broju slučajeva žene, vrlo čestu nisu puko otelotvorenje zla. Bez obzira što monstrumi i u zapadnjačkim hororima imaju motive zbog kojih ubijaju i proganjaju, oni su eksplicitno zli, imaju stravičan nastup i glas. Sa druge strane, istočnoazijski monstrum ćuti ili pušta veoma tih i podmukao zvuk, kretanje mu je deformisano i životinjsko, ne napada već plaši svojim prisustvom i samim tim nas uverava da mu se ne može pobeći. Što je upravo najbolje pokazano u spomenutom filmu „Okidač“ (Shutter, 2004.). Monster ima svoju logiku koja je vezana za kletvu koju nosi, ukoliko neko upadne unutar te kletve biće njegova meta bez obzira koliko je nevin, a jedini način da se protagonista iščupa odatle jeste da otkrije na koji način može da se isključi kletva. 

MOTIV TEHNOLOGIJE

Razvoj tehnike u kontekstu proizvodnje tehničkih uređaja koji bi pomogli čovečanstvu u svakodnevnom životu i industrijskoj proizvodnji, predmet je mnogih filozofskih ideja i umetničkih ostvarenja. Nemački filozof Martin Hajdeger je u razvoju tehnike video dovršenje metafizike i potpuno otuđenje čoveka od prirode i vlastitosti jer se između svakog odnosa postavlja neki tehnički uređaj. Sa druge strane Erik Hurl posmatra tehniku kao jednu vrstu paralelnog sveta koji je stvoren od strane čoveka i koji ima sopstveni unutrašnji život. Razvoj kibernetskih tehnologija je upravo na dalekom istoku uzeo zamah i tamošnje stanovništvo je daleko više suočeno sa novim vrednostima koji donosi digitalno doba od nas zapadnjaka.

"Puls"

U svim tradicionalnim verovanjima istočnoazijskih kultura prisutna je vera u svet duhova u kojem obitavaju nesmirene duše i duše onih koji su umrli na nasilan način. U određenom broju istočnjačkih horor filmova, motiv straha od tehnike pojavljuje se upravo spojen sa svetom duhova, pa se tako duhovi pojavljuju iz tehničkih uređaja: televizora, telefona, fotoaparata, računara itd. Ovu temu među prvima propituje i angažuje film „Čovek metal“ (Tetsuo, 1989.) dok se u novom talasu horora pojavljuje u nekim već navedenim filmovima ail i u filmu: „Puls“ (Kairo, 2001.), „Telefon“ (Phone, 2002.) itd. Ova ideja razotkriva strah od nepoznatog paralelnog sveta koji na ovaj način kroz tehnologiju oživljava iz folklornih verovanja i postaje stvaran.

ISTOČNOAZIJSKI SPLATTER FILM

Orjentalni splatter horor po karakteru izdvaja se od filmova koje smo do sada navodili. Glavni predstavnici ovog podžanra su: „Škola samoubistva“ (Suicide club, 2001.), „Audicija“ (Audition, 1999.), „Stari momak“ (Oldboy, 2003.), „Video sam đavola“ (I saw the devil, 2010.) i mnogi drugi. 

"Video sam đavola"

Kao i kod zapadnjačkih splatter filmova karakteriše ih odsustvo paranormalnog, a glavni motivi koji pobuđuju strah jesu perverzna ljudska mašta i surovost, podignuti do nivoa fetišizacije. Atmosfera u ovim filmovima je često vrlo morbidna sa iskrivljenom logikom stvari i događaja.

DRAMATURGIJA

Dramski oblik istočno azijskog horor filma odlikuje linearnost radnje. Način na koji se nižu scene nema tezu i antitezu već se protagonistu kojeg prati priča kroz narastajuću tenziju. Najčešće je radnja predstavljena kroz misteriju koja se na kraju u kulminaciji tenzije razotkriva i kroz preokret i prepoznavanje gledaocima u potpunosti razjašnjava zagonetku. Misterija se tiče paranormalnog objekta straha ili motiva surovosti u slučajevima splatter horora. Protagonista ili pobeđuje zlo, izmiče mu ili ga ne pobeđuje, sva ova tri različita oblika su pristutna kod azijskog horora, ali se misterija uvek razotkriva do kraja, drugim rečima ništa ne ostaje nejasno.

"Lek"

Radnja vrlo često ima istraživački, odnosno detektivski oblik naracije. Prvi film sa takvim karakterom je „Lek“ (Cure, 1997.) reditelja Kijošija Kurosave. Ovaj film je detektivska priča koja se na kraju preobrati u horor film sa duhovima i kletvom. Protagonista u ovakvim tipovima filma obično biva upleten u misteriju paranormalnog i u želju da razjasni sebi o čemu se radi kreće u istraživanje praćeno sve većom tenzijom koja dovodi do kulminacije u kojoj se misterija sama razotkriva.

"Audicija"

Na ovaj način u istočno azijskom hororu postoji jaka katarzičnost, samim tim što gledaocu na kraju biva jasan motiv zla koje je vro često ispirisano osvetom i na izvestan način može da pronađe opravdanje za njega ili da preispita svoje moralne stavove i namere. Jer se zlo u dalekoistočnjačkim hororima tretira kao produkt nepravde koja je počinjena nad nekim i koja težeći da bude ispravljena čini zlo po principu slučaja onima koji ga nisu zaslužili, a sve u potrazi za osvetom.

Aljoša Tomić i Nenad Lančuški