Istorija italijanskog filma je duga i neobična. Iako je veliki broj filmova prve polovine XX veka nepovratno izgubljeni jer su uništeni za vreme Musolinijevog fašističkog režima, fašistički režim je dao izuzetan dorpinos razvoju italijanskog filma, prvenstveno osnivanjem Sinečite (Grad Filma). Sinečita je bila ceo grad posvećen filmskoj produkciji, sa najsavremenijom opremom i resursima tog perioda. Sinečita je izbacivala veliki broj komercijalnih filmova, finansirajući čuvene autore i glumce, ali je takođe koristila film u propagandne svrhe režima. Stoga je pojavljivanje neorealističkog pokreta koji prikazuje mračniju stranu realnosti naspram one ružičaste predstavljene u komedijama i romansama Sinečite bio problematičan za režim.
 |
| Poster izgubljenog filma "Frankenštajnovo čudovište" |
Neorealistički pokret je iznedrio autore poput Federiko Felinija i Pjer Paolo Pazolinija, ali i postavio temelje italijanskom žanrovskom filmu koji će doći. Italijani su se bez teškoća snašli na terenu žanrovskog filma, uspešno se baveći komedijom, istorijskim filmom, vesternom, avanturističkim filmom i drugim. Ali ono što je nama interesantno počinje šezdesetih godina XX veka sa čuvenim horor autorom Mariom Bavom. Njegovi filmovi “Devojka koja je znala previše” (La ragazza che sapeva troppo, 1963.), “6 žena za ubicu” (6 donne per l'аssasino, 1964.) i “Lančana reakcija” (Reazione a catena, 1971.) su definisali žanr, a uskoro su mnogi drugi autori manje ili više uspešno krenuli njegovim putem.
 |
| Poster filma "Lančana reakcija" |
Iako se za prvi italijanski horor uzima “Frankenštajnovo čudovište” (Il mostro di Frankenstein, 1921.), jedan od filmova od koga je do danas sačuvan jedino promotivni materijal, pravi procvat horor doživljava sa Bavom i nastankom giallo žanra. Reč giallo znači žuto i referira na jeftine krimi romane popularne dvadesetih i tridesetih godina XX veka, a koji su štampani sa žutim koricama. Ovaj žanr je hibridan i kombinuje elemente trilera, horora, misterije i krimića, a često ga smatraju za pretka slasher žanra.
 |
| Klodin Auger i Kris Avram kao Renata i Frenk u filmu "Lančana reakcija" |
Karakteristično za italijanski horor je da su autori aktivno pratili američke filmske trendove, tako da se i tematika italijanskog horora menjala u skladu sa onim šta je u tom trenutku bilo aktuelno u Holivudu. Ipak, giallo je žanr koji se najduže zadržao na italijanskom tržištu, počevši od šezdesetih sve do kraja osamdesetih. Iako kao žanr prati zadatu formulu, neki autori su uspeli da izvuku najbolje iz njega i da stvore od njih današnje horor klasike. Ukratko formula giallo filma je sledeća: negde u nekom gradu (ili ponekad ruralnoj sredini) započinje niz neobično brutalnih i kreativnih ubistava. Naš junak na neki način povezan sa ubistvom započinje svoju istragu, srećući šarolike likove i izbegavajući opasnosti na putu razrešenja misterije, uz opcionalnu usputnu romansu. Glavni lik je obično outsider, i ostali ga likovi posmatraju skeptično, sumnjajući u njegov zdrav razum. Vrhunac je naravno njegov susret sa ubicom i čin razotkrivanja. Na papiru zvuči kao klasična detektivska misterija, ali giallo ima svoj italijanski preokret.
 |
| Dejvid Hemings kao Markus Dejli u filmu "Tamno crveno" |
Italijanskim autorima priča i narativna konsistetntnost retko su bile na prvom mestu, ali zato njihovi filmovi imaju stil i estetiku koju ne možete pomešati ni sa jednom drugom. Ekspresionistička upotreba boja i kamere, propraćene mračnim orkestralnim i elektronskim muzičkim kompozicijama često čine giallo vredan gledanja, čak iako njegova dramska vrednost nije proporcionalna estetizaciji. Nigde to nije očiglednije nego kod legendarnog autora Daria Arđenta. Ovaj autor je kroz svoj opus izvršio neverovatan uticaj na oblikovanje savremenog horora, a njegov film “Tamno crveno” (Profondo rosso, 1975.) je arhetipski primerak giallo filma. Zaplet počinje sa demonstracijom parapsiholoških veština nemačke vidovnakinje Helge Ulman (Maša Meril), koja igrom slučaja u publici razotkriva ubicu. Ubica beži neopažen iz prostorije da bi je kasnije posetio u njenom stanu i ubio na brutalan način. Očevidac ovog surovog čina je Helgin komšija, pijanista Markus Dejli (Dejvid Hemings), koji sluteći na čudne okolnosti događaja, započinje svoju istragu mimo policijske. Vrhunski stilizovan ovaj film će ostaviti trajan utisak na vas, a njegova muzika će vas pratiti još danima nakon gledanja.
 |
| Scena iz filma "Tamno crveno" |
Kao što sam pomenuo, italijanski autori su se bavili svakim žanrom koji je u datom trenutku imao komercijalni uspeh u Americi, pa je tako osamdesetih zahvaljujući Romerovoj “Zori živih mrtvaca” (Dawn of the Dead, 1978.) u Italiji počeo talas zombi filmova. Italijani su uvek shvatali auotorska prava dosta labavo, snimajući piratske nastavke uspešnih holivudskih filmova, poput “Osmog putnika” (Alien, 1979.), “Ratova zvezda” (Star Wars, 1977.) i “Ralja” (Jaws, 1975.), a isti slučaj je i sa Lucio Fulčijevim filmom “Ostrvo živih mrtvaca” (Zombi 2, 1979.). Distributerski prevod Romerove “Zore živim mrtvaca” u italiji bio je Zombi, tako da je Fulči svoj film predstavio kao nastavak sa imenom Zombi 2. Film je doživeo internacionalni uspeh stvarajući tako konfuziju kada je konačno prikazan u Americi, jer niko nikada nije video prvi nastavak filma po imenu Zombi.
 |
| Scena iz filma "Ostrvo živih mrtvaca" |
Fulčijev film prati novinara Pitera Vesta (Jan Mekalok), koji sa En (Tisa Ferou),ćerkom naučnika koji poseduje ostrvo Matul. Oni dolaze na ostrvo gde sreću doktora Menarda (Ričard Džonson) i otkrivaju da su žitelji oboleli od bolesti koja ih pretvara u neuništive zombije. Naravno, sledi bitka za opstanak i pokušaj da napuste ostrvo. Film je doživeo pravi komercijalni uspeh, i pokrenuo lavinu italijanskih zombi filmova. Najveći broj ovih filmova su niskog kvaliteta i dopali bi se jedino ljubiteljima trash i b-filma, ali ne može se osporiti da neki autori nisu pokušali da inoviraju u okviru žanra. Takav je slučaj sa Andrea Bjankijem i njegovim “Noćima strave” (Le notti del terrore, 1981.). Njegovi zombiji se organizuju i koriste oružje dok progone svoje žrtve. Film karakteriše i prilčno bizaran kasting u kom osoba sa poremećajem rasta glumi malog dečaka koji ima...neobičan odnos sa majkom.
 |
| Naoružani zombiji u "Noćima strave" |
Nije čudno da su se autori okrenuli eksploataciji, kao i u svakom drugom kreativnom poslu, ako su resursi ili sposobnosti na niskom nivou, kreatori se okreću jeftinim trikovima da bi prodali svoju robu. Ali ni u jednom drugom žanru eksploatativnost nije podignuta na taj nivo kao u mondo filmu. Filmovi ovog žanra su kreirani tako da šokiraju, obično sastavljeni od kratkih inserata koji dokumentuju neobične običaje etničkih grupa širom sveta, a ti običaji najčešće imaju veze sa nasiljem ili seksom. Autori ovih filmova su često imali problema sa zabranama prikazivanja jer su njihovi filmovi bili prepuni surovog nasilja nad životinjama.
 |
| Poster filma "Holokaust kanibala" |
Iako po sebi ne spadaju u horor žanr, mondo film je odgovoran za nastanak italijanskog kanibalskog filma. Mnogi autori su se oprobali u ovom žanru, ali najveći trag u istoriji filma je ostavio Ruđero Deodato sa svojim “Holokaustom kanibala” (Cannibal holocaust, 1980.). Ovaj film se smatra za prototip found footage filma, devetnaest godina pre “Veštice iz Blera” (Blair Witch Project, 1999.). Reklamiran kao dokumentarac, film prati spasilačku ekipu koja kreće tragom filmske ekipe nestale na svojoj snimateljskoj misiji u kišnoj šumi na granici između Brazila i Perua. Otkrivajući nemontirani filmski materijal filmske ekipe, saznaju da je za nestanak odgovorno primitivno kanibalsko pleme kakvo nikada ranije nisu sreli. Film sadrži mnoge eksplicitne scene smrti i nekrofagije, zbog čije je uverljivosti Deodatova ekipa privedena u policiju dok se ne sprovede istraga kojom će se utvrditi da li je neko zaista povređen za vreme snimanja filma. Tragom Dedodata je uspešno krenuo u Umberto Lenci koji je sledeće godine snimio svoj masterpiece “Divlji kanibali” (Cannibal ferox, 1981.) kojim je eksploatativnost digao na sledeći nivo. Film je najavljivan kao “najnasilniji film u istoriji” i “zabranjen u trideset i jednoj zemlji”. Ali na kraju to je ispodprosečan film koji pokušava da se istakne šokom. Na drugoj eksploatacionoj liniji stvara Džo D'Amato (rođen kao Aristid Masačezi), legenda B-filma. Sa skoro 200 naslova u svojoj filmografiji, on je otkrio svoju magičnu formulu u kombinovanju pornografije sa drugim žanrovima, pa su tako nastali njegovi biseri poput “Emanuele i poslednjih kanibala” (Emanuelle a gli ultimi cannibali, 1977.) i mnogih drugih. Ali film koji ga je ustoličio kao punokrvnog reditelja kanibalskog filma je “Antropofagus” (Anthropophagus, 1980). Ovaj film je bio predmet kontroverze zbog scene u kojoj je pojeden ljudski fetus, i iako je očigledno da je u pitanju oderan zec, film je etiketiran kao snuff film.
 |
| Scena iz filma "Antropofagus" |
Još jedan klasičan žanr italijanskog filma je natprirodni horor, čijoj popularnosti su doprineli holivudski hitovi poput “Isterivača đavola” (Exorcist, 1973.) i “Predskazanja” (The Omen, 1976.). I pre ovih filmova u ovom žanru su se okušali mnogi autori uključujući Bavu i Arđenta. Od njihovih natprirodnih horora treba izdvojiti Bavin “Tri lica straha” (I tre volti della paura, 1963.) i Arđentov prvi film iz njegove trilogije o majkama, “Suspirija” (Suspiria, 1977.). "Suspirija" se smatra za arhetipski italijanski horor film, čiji se uticaj širi do danas (verovatno najočigledniji uticaj je imao na “Crnog labuda” Darena Aronovskog). Pored ovih autora zanimljiv je i Mikele Soavijev “O smrti ljubavi” (Dellamorte dellamore, 1994.). Soavi je još jedan od kultnih reditelja čija se karijera proteže od sredine osamdesetih do danas (obavezno pogledati njegov giallo “Pozornica straha” iz 1987.), ali ono što je zanimljivo u ovom filmu je njegova veza sa drugim poznatim italijanskim horor medijem – stripom. “O smrti ljubavi” je baziran na romanu Ticijana Sklavija, autora stripskog horor serijala Dilan Dog, čiji je lik baziran na liku engleskog glumca Ruperta Evereta. U Soavijevom filmu Rupert Everet glumi drugog Sklavijevog lika, Frančeska Delamorta, čuvara groblja u malom italijanskom gradu Bufalora. On živi na groblju sa svojim pomoćnikom Gnagijem (Fransoa Hadži-Lazaro) i vode računa da niko (ili ništa) ne napusti groblje. Zaplet počinje kada Frančesko upozna mladu udovicu (Ana Falki) koja je iz nekog razloga zainteresovana za groblje koje on čuva.
 |
| Rupert Everet kao Frančesko Delamort u filmu "O smrti ljubavi" |
Naravno, ovo je dosta sažet prohod kroz italijanski horor, sa osvrtom samo na najvažnije momente njegove istorije i autore. Italijanski horor reditelji su brojni i veoma plodni, sa filmografijama koje često prelaze broj od 50 filmova i posvećivanje pažnje svakom od njih bi zauzelo više prostora nego što bi većina ljudi bila spremna da čita. Iako ni autori ni njihovi filmovi nisu ujednačenog kvaliteta (čak ni u slučaju renomiranih autora – Arđentovi filmovi posle devedesete jednostavno ne liče na Arđenta), upuštanje u vode italijanskog horora može da bude zabavan poduhvat – pogotovo za ljubitelje B-filma.
Aljoša Tomić
No comments:
Post a Comment