HOROR FILM U DOMAĆOJ KINEMATOGRAFIJI

Domaća filmska produkcija, pod time podrazumevamo Jugoslovensku regiju, imala je razvijen i bogat filmski život. Počev od skupih partizanskih filmova u kojima su glumili velikani svetske kinematografije, poput Orsona Velsa, Jul Brinera, Franka Nera i drugih, gde je među tim filmovima „Bitka na Neretvi“ (Battle of Neretva, 1969.) bio najskuplji film Holivudske produkcije za tu godinu. Takođe naša kinematografska scena pamti i uspešne adaptacije pozoršinih komada Dušana Kovačevića „Maratonci trče počasni krug“ (1982.), „Balkanski špijun“ (1984.), „Sabirni centar“ (1989.), čije replike su se implementirale u jezik svakodnevice, ali i sa druge strane subverzivnih filmova “Crnog talasa“ Živoina Pavlovića i Želimira Žilnika, kao i eksperimentalnih poduhvata Dušana Makavejeva i Miloša Radivojevića. Međutim horor filmovi su ostali u dubokom „podzemlju“ iako se ne može reći da ih nije bilo ili da ih nema i danas. U svakom slučaju ne postoji razvijena kultura horor filma u domaćoj kinematografiji, a razlozi za to su nedostatak interesovanja kod publike, kao i kontraverznost sadržine zbog koje neki od ovih filmova poput „Devičanka svirka“ (1973.) Đorđa Kadijevića, nisu bili prikazivani na televiziji sve do dvehiljaditih.

Horor film je u izvesnom smislu imao sudbinu poput apstraktne umetnosti u to vreme, koja je bila skrajnuta na marginu sve do početka sedamdesetih godina, jer je sam Tito govorio kako ona ostaje nejasna običnom svetu i radničkoj klasi, te stoga, nije bila potrebna socijalističkom društvu tog vremena. Na nešto drugačiji način ideja horor filma nije odgovarala ukusu publike te stoga verovatno ovakav film nije bio potreban gledalaštvu. Bez obzira na navedene činjenice horor filmovi su se počeli snimati upravo ranih sedamdesetih u okviru serijala Televizije Beograd „Priče tajanstva i mašte“ (1973.) kada je već spomenuti Đođe Kadijević adaptirao novele Ivana Raosa „Alpurarijska svirka“ u film „Devičanska svirka“, priču „Mihael i njegov rođak“ Filipa Davida u film „Štićenik“ i pripovetku Milovana Glišića „Posle devedeset godina“ u danas kultni film „Leptirica“. Iste godine glumac Branko Pleša prema istoimenoj noveli hrvatskog pisca Ksavera Šandora Đalskog režirao je film „San doktora Mišića“. U narednim godinama usledilo je još nekolicina filmova koji su uglavnom bili pravljeni za televizijsku produkciju. Međutim, koji god reditelj da se oprobao u režiji horor filma, nije se dugo zadržavao na toj ideji, jer je bio svestan da mu to neće doneti veliku popularnost i uspeh. Slobodan Šijan je čak nakon neuspeha posle pemijere filma „Davitelj protiv davitelja“ (1984.) koji će kasnije postati kultni film, izjavio kako su mu se neka vrata zatvorila. Jedini reditelj koji se vraćao hororu je upravo i njegov rodonačelnik u domaćoj produkciji Đorđe Kadijević koji je kasnije nakon svog ciklusa sedamsdesetih snimio film „Sveto Mesto“ (1990.) po pripovetci „Vij“ Nikolaja Gogolja.

Đorđe Kadijević

Pored Kadijevića nije bilo reditelja koji su imali toliko interesovanja za horore, ali ipak je napravljeno u XX veku nekoliko filmova čiji su autori Krsto Papić, Vlatko Gilić, Goran Marković i Dejan Šorak. Svaki od ovih autora snimio je tokom svoje karijere po jedan eventualno dva horor filma, od kojih ni jedan nije postao kultni izizev spomenutog filma Slobodana Šijana „Davitelj protiv davitelja“ (1984.). Ovaj film okarakterisan je kao horor-komedija, odnosno horor-parodija i možda je baš zato mogao da bude prijemčiv domaćoj publici jer u sebi uz elemente horora sadrži humor tipičan za domaću kinematohrafiju. Tako da je ovaj film izuzetno značajan jer je uspeo da pomiri ukus domaće publike i horor filma, bez obzira što nije postigao nikakav uspeh u godini kada je snimljen. Sam reditelj je rekao da njegov film ustvari govori o Beogadu u budućnosti, jer u trenutku produkcije filma ovaj grad još nije postao metropola (kao što se navodi u filmu), već on pretenduje da to postane. A jedan grad postaje metropola u onom trenutku kada pored „saobraćajnih gužvi i mamutskih novih naselja“ dobije određeni broj manijaka. Protagonista filma, Pera Mitić kojeg tumači Taško Načić (za koga je ova uloga bila ključna u karijeri) je manijak-psihopata koji ubija žene davljenjem ukoliko odbiju da kupe od njega karanfile. U izvesnom smislu film „Davitelj protiv davitelja“ jeste parodija na Hičkokov „Psiho“ (Psycho, 1960.) jer u glavnoj ulozi imamo ubicu koji je u edipovskom odnosu sa majkom i koji sledi vlastita pravila po kojima pronalazi žrtve, najčešće žene u koje biva latentno zaljubljen. Pera Mitić se kao i protagonista filma „Psiho“ nakon što ubija majku oblači u njenu gardarobu i oponaša njen glas kao da je ona još uvek živa. Na taj način on pokušava, da ulazeći u tuđu kožu, da opravdanje za svoje postupke i stvori iluziju kako su stvari u normalnom stanju. Međutim pored ove reference na film Alfreda Hičkoka, Slobodan Šijan potpomognut koscenaristom Nebojšom Pajkićem ima i jak autorski pečat što ovaj film čini jednim od najuspešnijih domaćih horor filmova.

Davitelj protiv davitelja (1984.)

Jedan drugi film koji je postigao veliki uspeh, doduše ne kod domaće publike, već prema brojnim nagradama i priznanjima, jeste delo Gorana Markovića „Već viđeno“ (Deja vu, 1987.). Ovaj film je osvojio „Zlatnu arenu“ za najbolji film na Filmskom festivalu u Puli, a Britanski filmski institut uvrstio ga je u 100 najboljih evropskih horor filmova. Takođe film „Već viđeno“ spominje se i u enciklopediji Fila Hardija (Overlook Film Encyclopedia: Horror, 1994.). Film prati pijanistu Mihaila koga tumači Mustafa Nadarević i Olgicu čiju ulogu igra Anica Dobra. Njih dvoje su pretstavljeni kao suprotnosti, Mihailo je introvert sa traumama iz prošlosti koje određuju njegov život i u kojima on prepoznaje sva zbivanja koja mu se dešavaju u sadašnjosti, na taj način ima utisak kao da mu se sve to već desilo. Dok je Olgica ekstrovertna i promiskuitetna mlada devojka željna pažnje i uspeha u pretstojećem životu. Njih dvoje stupaju u ljubavni odnos koji rezultira tragedijom jer Mihailo nije sposoban zbog svoje zatvorenosti i determinišuće prošlosti koja se neprestalno vraća da ispuni Olgina očekivanja. Ovaj film sadrži elemente psiho horora jer se suština radnje ne dešava u prvom planu već na jednom meta-nivou, odnosno nivou ispod površine događaja. Film takođe zadovoljava i standarde trilera sa kompleksnom dramskom radnjom i zapletom gde se postepeno otkrivaju slojevi prošlosti koji progone Mihaila, da bi smo na kraju u poslednjoj sceni dobili tek potpunu sliku događaja.

Već viđeno (1987.)

S obzirom da u domaćoj kinematografiji ne postoji bogat arsenal horor filmova teško da može da se govori o podžanrovskim podelama, jer i ako bismo neke od filmova mogli da svrstamo u određene podžanrove, to bi bio jedan usamljeni primer koji sa sobom ne nosi nikakav talas sličnih ostvarenja. Pored nekoliko filmova o vampirima i vešticama, horor-parodija i horor trilera u domaćoj kinematografiji pojavljuje se jedan podžanr koji tematizuje strah od bolesti i zaraze. Predstavnici ovog podžanra su film „Kičma“ (1975.) Vlatka Gilića i još jedno remek delo Gorana Markovića „Variola vera“ (1982.). U izvesnom slislu ovi filmovi sadrže motive romana Albera Kamija „Kuga“ (La Peste, 1947.), koji čak i spominje u jednoj sceni filma „Variola vera“ Bogdan Diklić. U ovakvoj vrsti filmova nema ekspicitnog straha niti jeze, već u atmosferi dominira motiv teskobe. U filmu „Kičma“ radi se o neobičnom mirisu smoga koji je zavio ceo grad i zbog kojeg ljudi izvršavaju samoubistva jer ne mogu da ga podnesu (što predstavlja ideju o podizanju ekološke svesti), dok se u filmu „Variola vera“ radi o epidemiji bolesti i ljudima koji su zatvoreni u karantin jedne Beogradske bolnice. U ovim filmovima ne postoji sigurno mesto gde bi se protagonista mogao sakriti, niti na koji način bi mogao da pobedi zlo koje se pojavljuje, već samo može da se beznadežno čeka da ono nestane. Ovde je akcenat na ponašanju ljudi u vanrednim situacijama kada se može primetiti u šta sve mogu da se pretvore ljudska bića primorani da žive u jednom zaraženom prostoru.

Kičma (1975.)

Sudbina horor filma i danas je u potpunosti neodređena. Posle dvehiljaditih se interesovanje domaće pubilke nije promenilo iako se tip horor filma na izvestan način modifikovao u želji da prati svetske standarde ovog žanra. Film „TT sindrom“ (2002.) Dejana Zečevića predstavlja klasičan slešer sa pojačanom dozom nasilja poput filma „Pogrešno skretanje“ (Wrong Turn ,2003.) ili „Teksaškog Masakra motornom testerom“ (The Texas Chainsaw Massacre, 1974.) i njegov rimejk iz 2003. Ovaj film prati nekoliko mladih ljudi zatvorenih u javnom toaletu, suprotstavljeni psihopati koji želi da ih ubije bez posebnog razloga i motiva. Takođe „Srpski film“ (A Serbian Film, 2010.) Srđana Spasojevića u saradnji sa Aleksandrom Radivojevićem izazvao je mnogo polemike i negativnih reakcija domaće publike, pre svega zbog eksplicitnh scena nasilja, seksa i nastranosti. Ovaj film može da se stavi u kontekst sa filmovima nastalim u tom periodu, a koji se takođe bave eksploatacijom pornografije i snaf pornografije na filmu. Na primer film Maje Miloš „Klip“ (2012.) i filma „Život i smrt porno bande“ (2009.) Mladena Đorđevića, koji ne potpadaju pod horor žanr. Međutim „Srpski film“ jeste horor, pre svega zbog atmosfere ali i zbog konačnog ishoda i preokreta na kraju filma koji je tipičan za horor trilere. Ovaj film je takođe snimljen u nezavisnoj produkciji i imao je svoju svetsku turneju. Po eksplicitnosti i sadržini nasilja „Srpski film“ može da stane rame uz rame sa najvećim svetskim splatter filmovima i šok filmovima novije generacije koji dolaze iz Francuske i Japana, poput filmova Takaši Mikea i Gaspara Noe. Ali upravo ta činjenica domaćoj publici i predstavlja najveći problem, jer se strahuje od toga, kako će nas svet videti kroz ovaj film. Ali kako kaže sam Srđan Spasojević: „Nitko nije zamrzeo Italiju zbog horora Daria Argenta, filmova Pasolinija, niti Japan zbog najekstremnijih filmova u posljednjih 15 godina“.

Nenad Lančuški

Sergej Trifunović u ulozi Vukmira (A Serbian Film, 2010.)